ملیکا حمزه‌ئی -خبرنگار؛ سوت‌زنان از سه طریق سوت‌زنی درخصوص دستکاری، فعالیت‌های غیرمجاز و عدم افشای اطلاعات شرکت‌ها در بازار سرمایه می‌توانند اقدام به فعالیت کنند. سوت‌زنان در بسیاری از بازارهای سهام جهان فعالیت می‌کنند. سوت‌زن شخصی است که فساد را در بخش دولتی یا خصوصی افشا و در ازای آن پاداش دریافت می‌کند.در کشور ما نیز در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ در راستای ارتقا و حفظ شفافیت اطلاعاتی و معاملاتی در بازار سرمایه و به منظور پیشگیری و کشف تخلفات، سازمان بورس و اوراق بهادار سایت سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه (سوت‌زن) را تأسیس کرد. سوت‌زنی در بازارهای مالی در حکم چشم و گوش نهاد ناظر است و جایگاه ویژه‌ای در سیستم بازرسی و نظارت در بازارها دارد. در کشورهای دیگر مانند آمریکا به افرادی که کار سوت‌زنی را انجام می‌دهند پاداش قابل توجهی پرداخت میشود، همچنین برای فرد مجرم مجازات سختی در نظر گرفته میشود. در بازار سرمایه ایران نیز طبق گفته رئیس اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه، گزارشگران حرفه‌ای بازار سرمایه، با ثبت ناهنجاری عمده‌ای که موثق و همراه مستندات است، می‌توانند از سازمان بورس و اوراق بهادار «پاداش» دریافت کنند، اما با پیگیری‌های انجام شده از مهدی زمانی سبزی گفته شد که در حال حاضر دستورالعمل مربوط به نحوه پاداش‌دهی در هیأت مدیره سازمان در دست بررسی است و پس از تصویب اطلاع‌رسانی خواهد شد، بنابراین فعلا برای پرداخت پاداش به سوت‌زنان در بازار سرمایه تصمیمی گرفته و طرحی تصویب نشده است. درخصوص پیشینه سوت‌زنان و همچنین جایگاه آنها در بازار سرمایه، ابزارهای موجود در دست این افراد و میزان اثرگذاری آنان در جلوگیری از تخلفات با حمید اسدی، حقوقدان بازار سرمایه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
- پیشینه سوت زنی در بازار سرمایه چگونه بوده است؟
از سال ۹۶ در بازار سرمایه سامانه‌ای به نام سادنا (سامانه دریافت ناهنجاری‌های بازار سرمایه) طراحی شد که سامانه‌ای برای دریافت ناهنجاری‌های بازار سرمایه بود. این سامانه در راستای دریافت اطلاعات و گزارش‌ها از سهامداران و اهالی بازار سرمایه کار می‌کرد و بعد از گذشت مدتی این سامانه به سامانه «دادشهر» تغییر نام داد و سامانه دادشهر نیز دقیقا حول محور همین موضوع فعالیت خود را ادامه داد که عملکرد خوبی نیز داشت. بعد از اینکه اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه در سازمان بورس تأسیس شد، گزارش‌هایی که در سامانه دادشهر ثبت میشود اکثرا درخصوص دستکاری در بازار است که این موضوع در تخصص معاونت نظارت بر ناشران و بازار سازمان بورس است، بنابراین اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه زیرمجموعه معاونت نظارت بر ناشران و بازار سازمان بورس تأسیس شد و این اداره با نام سامانه دادشهر به فعالیت خود ادامه داد. - سوت‌زنان در بازار سرمایه چه فعالیت هایی انجام می‌دهند؟
سوت زنان در بازار سرمایه در سه محور می‌توانند اقدام به فعالیت کنند، ۱. سوت‌زنی درخصوص دستکاری؛ سامانه نظارت بر بازار سرمایه سنتی و دستی است و سامانه‌های آنلاین و الگوریتم درخصوص دستکاری هنوز طراحی نشده است، بنابراین بسیاری از سرمایه‌گذاران می‌توانند درخصوص دستکاری در بازار سرمایه کمک کنند؛ ۲. سوت‌زنی درمورد فعالیت‌های غیرمجاز و غیرقانونی در بازار سرمایه که این فعالیت‌های غیرمجاز مانند مشاوره‌های بدون مجوز، سبدگردانی بدون مجوز یا حتی فعالیت‌هایی مانند واسطه‌گری‌های مالی در بازار سرمایه می‌تواند مشمول عنوان فعالیت غیرمجاز شود؛ ۳. درخصوص عدم افشای اطلاعات شرکت‌ها، سهامداری را در نظر بگیریم که ارتباط خوبی با یک شرکت دارد و کاملا آن را می‌شناسد و می‌داند که شرکت در تاریخ مشخصی قراردادی را منعقد کرده یا تغییراتی داشته است و این سهامدار می‌داند این شرکت اطلاعاتی دارد که منتشر نمی‌کند، به‌همین دلیل اقدام به سوت‌زنی می‌کند، بنابراین سهامداران می‌توانند با این سه رویکرد اقدام به سوت‌زنی کنند. - سوت‌زنی مبتنی بر وقوع جرم تلقی می شود؟
خیر، نکته مهمی که درخصوص سوت‌زنی وجود دارد این است که سوت‌زنی در بازار سرمایه مبتنی بر وقوع جرم نیست. با ذکر مثال این مسئله کاملا روشن خواهد شد؛ مثلا فرض کنید یکی از فرزندان خانواده سیگار می‌کشد و با عده‌ای از افراد ارتباط دارد که ممکن است این فرد را به دامن اعتیاد سوق دهند و در دام افرادی که مواد مخدر خرید و فروش می‌کنند، بیفتد. اگر شخصی به پدر خانواده موضوع را بگوید کار سوت‌زنی را انجام داده است، یعنی یک ناهنجاری را به پدر خانواده گوشزد می‌کند زیرا سیگار کشیدن جرم نیست و همچنین دوستی با افراد نادرست و قاچاقچی موارد مخدر نیز جرم نیست اما ناهنجاری محسوب میشود یعنی در شرف ورود به جرم هستند. هنگامی که شخصی در بازار ناهنجاری می‌کند و آلارم دستکاری به سازمان داده میشود، قرار نیست آن اتفاق حتما رخ داده باشد یعنی قرار نیست حتما دستکاری رخ داده باشد و فقط سوت‌زن این آلارم را به سازمان بورس می‌دهد که به این نماد دقت کن زیرا در این نماد چند نفر order های حمایت فیک و order های ویژه و تک order می‌گذارند، بنابراین این شخص به سازمان آلارم می‌دهد که در این نماد احتمال دستکاری گسترده وجود دارد. پس در سوت‌زنی اصلا نیازی نیست که سوت‌زنان حتما به وقوع جرم یا تخلف پی ببرند. - چرا در سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه ثبت اطلاعات برای سوت‌زنان اختیاری شد؟
زیرا شخصی که سوت‌زنی می‌کند ترس از اینکه بعدا گرفتار حواشی افراد مجرم شود را نداشته باشد. ممکن است کسی که سوت‌زنی می‌کند با شخصی که مرتکب جرم شده است، دوست باشد و اگر اطلاعاتش در سامانه ثبت شود برای شخص سوت‌زن دردسر و مشکل ایجاد شود. به همین دلیل سامانه اختیاری و حتی می‌توان اطلاعات را ثبت نکرد و فقط افراد سوت‌زن بگویند چه اتفاقی رخ داده که دست به سوت‌زنی زده‌اند. بنابراین سوت‌زنی سه رکن دارد که شامل دستکاری، فعالیت غیرمجاز و عدم افشای اطلاعات است که می‌تواند جرمی رخ نداده باشد اما فرد بیاید و اعلام سوت‌زنی کند چون احتمال وقوع جرم وجود دارد و همچنین احتمال اینکه این اتفاق منجر به وقوع جرم سنگین در بازار سرمایه شود نیز هست. - ابزارهای موجود در دست سوت‌زنان برای این کار چیست؟
سوت‌زنان دو ابزار بسیار مهم دارند، ۱. یکی از ابزارهای بسیار مهم آنها سامانه TSETMC یا همان سامانه معاملات شرکت مدیریت فناوری بورس تهران است که می‌توانند از لحظه به لحظه معاملات باخبر باشند، عکس بگیرند، اطلاعات جمع‌آوری کنند و در سامانه‌ای که ثبت گزارش می‌کنند این اطلاعات جمع‌آوری شده را آپلود کنند؛ ۲. اتکا به اطلاعات رسانه‌های زرد مانند کانال‌های تلگرامی، پیج‌های اینستاگرامی و... است که طبق دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات اگر درخصوص نماد شرکتی شایعه‌ای منتشر شده باشد، باید شفاف‌سازی کند. یکی از نکات بسیار مهمی که سوت‌زنان می‌توانند به آن اشاره و اکتفا کنند، افشای اطلاعات قبل از انتشار در سامانه کدال و در کانال‌های تلگرامی و پیج‌های اینستاگرام است که خود آلارم محسوب میشود و وقتی خبری از شرکتی در این رسانه‌ها منتشر میشود آن شرکت وظیفه افشا و شفاف‌سازی دارد، مانند خبر افزایش سرمایه که باید درخصوص داشتن یا نداشتن افزایش سرمایه‌های خود اطلاع‌رسانی کنند و باید قبل از انتشار در کانال‌ها، پیج‌ها و سایت‌ها اعلام کنند، بنابراین ابزار رسانه مهمترین ابزار برای سوت‌زنان است که می‌توانند از آن استفاده کنند.
- آیا سوت‌زنان برای جلوگیری از تخلفات مؤثر واقع می‌شوند؟
قطعا، شکی در این موضوع نیست که می‌توانند برای جلوگیری از تخلفات مؤثر واقع شوند. در آمریکا سامانه سوت‌زنان به کسانی که سوت‌زنی می‌کنند، پاداش می‌دهد، بنابراین حتما تأثیرگذار است. همچنین نکته قابل توجه درخصوص سوت‌زنان این است که پیشگیری صددرصدی و موضعی دارد یعنی پیشگیری آن لحظه‌ای است. دو نوع پیشگیری جرم وجود دارد: نخست پیشگیری که بازه زمانی بلندمدت دارد و این پیشگیری ممکن است یک تا ۱۰ سال به طول انجامد و اما دوم، پیشگیری مبتنی بر سوت‌زنی لحظه‌ای و موضعی است که در لحظه اتفاق می‌افتد و ممکن است یک روز یا یک هفته به طول انجامد. - در ایران به سوت‌زنان پاداش هم تعلق می‌گیرد؟
در پیش‌نویس قوانین فعلی که در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی وجود دارد و در قانون مبارزه با فساد اداری این موضوع پیش‌بینی شده اما هنوز تصویب نشده است و اگر بخواهیم به‌صورت موردی و خاص بازار سرمایه را بررسی کنیم، باید گفت فعلا خیر، چنین سیستمی در بازار وجود ندارد و پاداشی به سوت‌زنان تعلق نمی‌گیرد. - هفته نامه اطلاعات بورس_ شماره ۴۱۳
نظر شما